Cuộc phiêu lưu của Mô Tê Răng Rứa (28)

Cuộc đời tôi là một chuyến phiêu lưu đầy mạo hiểm. Nếu một nửa sự thật là giả dối như người ta thường nói, thì một trăm phần trăm câu chuyện này giả dối như chính cuộc đời tôi.

Lại nói sau khi từ Hà Nội đi Hoà Bình một thời gian, do không mở được hiệu ảnh như dự kiến, nên bác Điều và mẹ tôi trở lại Hà Nội.

Vào thời gian này, chiến tranh gần như chưa ảnh hưởng gì đến mảnh đất nghìn năm văn vật. Hà Nội vẫn thanh bình yên ả, với những đôi trai thanh gái lịch nền nã trong tà áo dài của phụ nữ và gọn gàng lịch sự trong bộ âu phục áo sơ mi trắng, quần kaki của đàn ông.

Trong ký ức của tôi, Hà Nội lúc bấy giờ vẫn mang dáng dấp của một đô thị cổ mang phong cách á đông với sự pha trộn kiểu kiến trúc châu Âu thế kỷ 19, với những ngôi nhà mái ngói rêu phong lúp xúp, xen kẽ với những ngôi biệt thự sang trọng, đã tạo nên một đô thị có phong cách riêng biệt đối với những đô thị khác ở miền Bắc thời bấy giờ.

Là bây giờ hình dung lại, nghĩ lại để nói vậy thôi, còn hình ảnh đậm nét về Hà Nội trong tôi lúc bấy giờ là những cái cầu vượt bằng sắt dành cho người đi bộ. Phải thừa nhận rằng người Pháp có tầm nhìn xa trông rộng. Vào thời kỳ đó dân số Hà Nội chưa đông, người ngoại thành vào chưa nhiều, đường phố tuy không rộng, nhưng chưa bao giờ phải chen chúc khi đi lại, phương tiện giao thông chủ yếu là xe đạp, xích lô và xe kéo tay, nhưng ở các ngã ba, ngã tư họ đã cho xây dựng những chiếc cầu vượt dành riêng cho người đi bộ.

Tôi rất thích được leo lên những cây cầu này ngắm người xe đi lại bên dưới. Nhưng thích nhất, có lẽ là được đi hoặc ngắm nhìn những chuyến xe điện (hay còn gọi là tàu điện) chạy leng keng trên đường. Hồi đó, xe điện do người Pháp xây dựng là phương tiện đắc dụng nhất cho người Hà Nội nói riêng và người các nơi về thăm thú Hà Nội nói chung. Nói có vẻ hơi quá, nhưng chưa có thể nói rằng đã đi Hà Nội nếu như không đi xe điện.

Đó là những toa xe hình chữ nhật, được nối với một cái đầu tàu cũng hình chữ nhật. Mỗi xe điện có 3-4 toa.  Xe chạy trên đường ray được đặt chính giữa lòng đường phố. Để di chuyển, xe được tiếp điện thông qua một chiếc cần nối với dây cáp điện treo ở phía trên. Tôi khoái nhất khi được ngắm nhìn chiếc cần tiếp điện khi đi qua đoạn nối của dây điện lại toé lên những tia lửa sáng rực và những tiếng kêu lẹt xẹt lách tách, trông rất vui mắt và vui tai.

Nhưng ấn tượng nhất vẫn là tiếng tàu điện kêu leng keng leng keng mỗi khi tới bến đỗ đón khách. Bến đỗ thời bấy giờ được xây dựng tương tự như nhà chờ xe bus hiện nay. Mặc dù thời đó phương tiện đi lại khó khăn, nhưng không có cảnh chen lấn, xô đẩy. Mỗi khi có tàu điện đến, người dân rất trật tự, nhường nhịn nhau lên tàu và tự giác trả tiền khi người phụ lái đi bán vé.

Vé tàu điện là những tờ giấy nhỏ hình chữ nhật được đóng thành quyển, kẹp trên một mảnh ván gỗ mỏng. Giá cho mỗi lượt đi, không kể tuyến đi dài ngắn là 2 xu. Đó là đối với người lớn, còn “chíp hôi” như tôi thì được miễn phí hoàn toàn.

Còn nhớ một lần tại trước cổng ga Hàng Cỏ (nay là ga Hà Nội) đã xảy ra một vụ tai nạn giao thông do xe điện gây nên. Hôm đó, tôi cùng mẹ đi dạo chơi từ Văn Miếu ra ga Hàng Cỏ, chợt thấy chiếc xe điện dừng giữa đường, người xúm xít. Tới nơi mới hay, một đứa con gái trạc 10-12 tuổi, do bất cẩn thế nào đó khi tàu chưa dừng đã vội lên, nên bị trượt chân khiến bánh tàu đè phải bàn chân của nó.

Thương tích ra sao không rõ, nhưng tôi vẫn nhớ đứa con gái đó thật dũng cảm, mặc dù rất đau đớn, mặt mũi nó tái lại, người nhũn ra vắt vẻo trên vai một người đàn ông có lẽ là bố nó, nhưng nó không khóc, chỉ bặm môi lại chịu đau. Không rõ bây giờ cô bạn đó ở đâu, nhưng tôi thực sự khâm phục và đó cũng là hình ảnh ấn tượng cho tôi học tập đức tính dũng cảm, sự chịu đựng đau thương cho cuộc đời của mình sau này.

Một kỷ niệm nữa không thể phai mờ trong tôi. Đó là những ngày ở nhà bác Ba, tôi thường hay ra Văn Miếu, leo lên hai con sư tử đá ở cổng Văn Miếu để chơi. Còn nhớ một trong hai con đó bị sứt một tí ở tai. Sau này, khi trở lại tôi tìm con sư tử sứt tai nhưng không thấy. Có lẽ người ta đã “vá” cái tai sứt này cho nó rồi cũng nên.

Một lần ở nhà bác Ba, tôi nằm ngủ trưa nghịch ngợm đưa ngón tay moi vào một lỗ sứt ở tường, một hạt cát bong ra chui vào mắt. Tôi cố tìm mọi cách vẫn không tài nào lấy hạt cát ra được. Mắt đỏ tấy đau rát. Nhưng tôi nhớ tới cô bạn gái không quen bị tai nạn xe điện, nên tôi quyết không khóc. Sau đó, mẹ tôi có sáng kiến dùng một bát nước lạnh cho tôi dấp mắt vào chớp chớp mi, một lát sau hạt cát mới chịu bong ra theo nước.

Do bác tôi gợi ý và được bạn bè ủng hộ, mẹ tôi quyết định ở lại Hà Nội sinh sống. Nhưng muốn ở được đây thì phải có việc làm, song muốn có việc làm thì phải có hộ khẩu. Đó là những quy định bắt buộc đối với người dân miền Bắc thời bấy giờ muốn sinh sống và làm việc tại Hà Nội.

Vì lý do đó, mẹ tôi đã quyết định về Vinh xin giấy tờ để ra Hà Nội tìm kiếm việc làm. Mang tôi về thì bất tiện, gửi lại nhà bác gái chị mẹ tôi ở Văn Miếu thì hình như bác rể không đồng ý, vì thế mẹ tôi đã gửi tôi lại cho một người bạn của bác Điều cũng ở Văn Miếu trông dùm.

Vào một buổi sớm đầu thu năm 1965, tôi thức giấc không thấy mẹ đâu, cũng như bao đứa trẻ khác, tôi khóc gào tìm mẹ. Lẽ ra nhà chủ phải dỗ dành, giải thích cho tôi hiểu, nhưng họ cứ thản nhiên như không, cứ mặc cho tôi gào khóc, khóc cho đến khi mệt thì ngủ thiếp đi, tỉnh dậy tôi lại khóc. Cứ thế…

Nhưng rồi nỗi nhớ mẹ cũng nguôi ngoai, khi tôi phát hiện gia đình này có một tủ sách đầy ắp với đủ loại sách từ cổ chí kim. Mặc dù hồi đó tôi chưa đi học, nhưng không hiểu sao đã có thể đọc được sách báo. Hễ vớ được cuốn sách thiếu nhi nào là tôi đọc nghiến ngấu quên cả ăn lẫn ngủ. Vì thế, khi phát hiện ra gia đình này có tủ sách, tôi thích lắm liền vớ lấy một cuốn truyện thiếu nhi để đọc.

Nhưng rủi thay cho tôi, từ chủ nhà cho tới con cái họ phát hiện ra tôi lấy sách đọc, thế là họ cấm đoán, thậm chí đe doạ khiến tôi rất sợ. Nhưng nỗi thèm khát được đọc sách quá lớn, nên tôi cứ rình khi người nhà không để ý là vớ lấy một cuốn rồi chui xuống gậm giường để đọc. Tôi đọc mải mê, say sưa đến mức quên cả ăn cơm. Được cái tới bữa cơm, nhà chủ không thấy tôi đâu, họ cũng mặc kệ, chẳng thèm tìm kiếm. Họ cứ việc ăn, còn tôi cứ say sưa đọc…

Nhưng thú vui đó của tôi không được bao nhiêu. Phát hiện ra tôi lén lấy sách đọc, nhà chủ tỏ ra đặc biệt nghiêm khắc, cấm tôi tuyệt đối không được xớ rớ đến cái tủ sách quý giá kia nữa. Thế là tôi đành ngậm ngủi thui thủi chơi những trò chơi vớ vẩn nào đó một mình.

Ngoài thú đọc sách, tôi có một thú vui khác, nói đúng hơn là nỗi thèm khát khác, đó là gần nhà nơi tôi ở có một quầy hàng quốc doanh bán nước giải khát. Hồi đó không như bây giờ, kinh doanh cái gì cũng phải vào tập thể. Nếu như bây giờ muốn mở một quán bán nước giải khát thì cứ việc. Nhưng hồi đó phải xét tuyển được làm xã viên HTX hoặc công nhân viên ngành ăn uống thì mới được nhận vào làm một chân bán hàng.

Người bán đã vậy còn người mua cũng chẳng hơn là mấy. Muốn mua được một cốc nước ngọt hay nước chanh, thì phải xếp hàng, có khi rồng rắn kéo dài trên hè phố, mua được cốc nước thì người cũng đã ướt sũng mồ hôi. Mà nào có phải trả tiền là được cốc nước ngay đâu. Người thu tiền sẽ trao cho khách một tấm thẻ (còn gọi là tích kê) hình vuông bằng kim loại, phần lớn làm bằng nhôm, trên đục một ký hiệu gì đó đủ để phân biệt đâu là nước ngọt, đâu là nước chanh, đâu là bia…

Sau đó, khách lại đến xếp hàng ở quầy giao hàng, trao cho người phục vụ tấm thẻ và được giao cốc nước. Lúc này khách mới thực sự được…giải khát. Vất và là thế, nhưng người ta vẫn xếp hàng thành một chuỗi dài rồng rắn trên hè phố, kiên nhẫn chờ đợi hàng tiếng đồng hồ để mua cho được cốc nước. Thế nhưng, không ai thở than oán trách, không ai cố tình chen lấn xô đẩy. Tất cả đều diễn ra trong trật tự và im lặng với vẻ mặt cực kỳ kiên trì chịu đựng. Ánh mắt của họ chỉ rực lên, nét mặt của họ chỉ thực sự rạng rỡ khi đón cốc nước và sung sướng ngửa cổ ực những ngum nước ngọt mát rượi vào tấm thân nóng rực vì chờ đợi quá lâu, quá vất vả của mình.

Lại nói ngoài thú đọc sách, tôi còn có cái thú lân la ra chỗ quầy hàng quốc doanh bán nước giải khát này. Tất cả chỉ đơn giản một điều, tôi rất thèm được uống những cốc nước ngọt lành, mát rượi và thơm phức mùi xi rô, mùi va ni đó. Nhưng tôi không có tiền. Tôi chỉ có ánh mắt thèm khát và cái miệng há hốc hớp theo miệng của những vị khách người lớn đang háo hức uống kia thôi.

Để thoả mãn cơn thèm muốn đang thôi thúc trong cái thể xác bé nhỏ của mình, tôi đã nghĩ ra một cách để giải toả. Đó là chờ cho một người khách nào đó uống xong cốc nước, ở trong còn thừa một chút đá lạnh là tôi thò tay vào cốc, lấy cục đá lạnh đó ra cho vào miệng. Đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm giác của vị ngọt lờ lợ do nước ngọt còn dính ở viên đá, mùi thơm thơm của dầu va ni hoặc xi rô và cái mát lạnh của viên đá.

Cứ thế, ngày ngày tôi tha thẩn ra chỗ quầy quốc doanh bán nước lưu động trên hè phố này để kiếm chút đá thừa của khách dưới cái nắng oi ả của tiết trời mới sang thu. Một lần như thế, tôi phát hiện ra bác Đào (tức là bác rể chồng bác Ba chị gái của mẹ tôi) đi tới. Hôm đó, bác mặc một bộ đồ xanh công nhân, đầu đội mũ lưỡi trai. Bác có thói quen khi đi thường hay nhìn xuống đất. Nhưng do người ta kê bàn giải khát ở hè phố, nên khi đi qua đó bác phải ngẩng lên nhìn để tránh và bác nhận ra tôi.

Tôi cũng nhìn thấy bác và chạy ào tới đón. Thấy tôi chạy tới định ôm, bác hơi lùi lại một bước, vẻ mặt lạnh lùng, bác chỉ hỏi tôi một câu: “Đức đấy à? Ra đây làm gì, về đi! “ Nói xong bác lách mình đi thẳng. Tôi đứng sững nhìn theo bác. Tôi muốn khóc, vì ngoài mẹ ra, ở chốn toàn người xa lạ này tôi chỉ có bác là người thân nhất…

Sau khi bị cấm đọc sách và từ khi gặp bác Đào, nỗi nhớ mẹ trong tôi lại bùng lên. Cứ mỗi lần như thế tôi lại khóc và mong ngóng mẹ về. Vào một buổi trưa đầu thu như thế, khi ánh nắng đang dội lửa xuống mặt đất, tôi nhớ mẹ vô cùng. Bác chủ nhà bảo tôi vào tắm rồi đi ăn cơm, nhưng tôi không chịu đi tắm, chỉ ngóng ra đường trông mẹ.

Gia đình chủ nhà cũng chẳng dỗ dành tôi lấy một tiếng, họ dọn cơm ra và thản nhiên ăn, để mặc tôi ngồi ở bậu cửa sát vỉa hè khóc vì nhớ mẹ…

Có lẽ Trời đã động lòng thương cái hình hài bé nhỏ của tôi. Vì đúng lúc tôi bắt đầu mệt lả vì nắng và đói thì chợt mẹ tôi ở đâu xuất hiện. Tôi gào lên sung sướng: “Mẹ…!” và lao tới ôm chầm lấy người.

Mẹ tôi đứng chết sững khi nhìn thấy tôi đầu tóc vàng vọt vì cháy nắng, mặt mũi đen nhẻm vì bụi đất, toàn thân ướt sũng vì mồ hôi, cổ khản đặc không nói rõ tiếng…

Mặc dù chủ nhà ra sức phân bua. Mẹ tôi không nói lại một lời. Người đưa tôi vào nhà, tắm gội cho tôi sau đó thu xếp hành trang và xin phép chủ nhà đưa tôi đi…

Hai mẹ con tôi ra khỏi ngôi nhà đó. Mẹ đưa tôi đến cửa hàng ăn uống quốc doanh. Tôi thích ăn món gì, mẹ tôi cho ăn món đó. Có lẽ đó là bữa ăn thoả thê, ngon lành và hạnh phúc nhất cuộc đời tôi.

Ăn xuống xong, mẹ tôi quyết định đưa tôi về nhà chị gái là bác Lê Thị Năm ở thôn Kim Lũ, xã Đại Kim, huyện Thanh Trì, Hà Đông.

Muốn biết chuyến đi Hà Đông của mẹ con tôi thế nào, xem tiếp hồi sau sẽ rõ!